A.F.A.M. Wetzer, 14 juli 2008
Kruisbroedersstraatje 17-13
huidige functie: bedrijfsruimte en woning
oorspronkelijke functie: brouwerij
Bouwhistorisch onderzoek
Kruisbroedersstraatje 13-17
Eind 2007 is gestart met een bouwhistorisch onderzoek van het pand Kruisbroedersstraatje 13-17. Het opmerkelijke gebouw was van oorsprong een bierbrouwerij en is gelegen direct naast de Binnendieze (Kerkstroom) grenzend aan het koor van de St. Catharinakerk. Het pand is gebouwd op een driehoekig perceel, wat van oorsprong het achtererf was van het pand Sint Jorisstraat 15. BouwgeschiedenisDe eigenlijke brouwerij bestaat uit twee geschakelde bouwdelen en een haaks daarop gesitueerde vleugel. Het meest oostelijk georiënteerde, rechthoekige deel (B) heeft een schilddak en luikopeningen in de zolderborstwering. Het westelijk gelegen, vierkante gedeelte (A), heeft vierzijdig omlopende dakschilden waarop een houten lantaarn met licht- en ventilatieopeningen. Tijdens het onderzoek werd al snel duidelijk dat het complex in fases is opgetrokken. Waarschijnlijk is het oudste gedeelte (A) tegen het midden van de 19de eeuw gebouwd. Mogelijk is hierbij het pand, dat op het kadastrale minuutplan ingetekend staat, verbouwd of op de bestaande funderingen opnieuw opgetrokken. Niet veel later werd deze vleugel opgehoogd en uitgebreid in oostelijke richting (B) tot zijn huidige hoogte. In de gevel van de uitbreiding, die grenst aan de tuin van het perceel Sint Jorisstraat 15 is een gevelsteen aangetroffen. De steen geeft het jaar 1862 aan, waarschijnlijk is dit het jaar wanneer de gevel is vernieuwd (D). De dwarsvleugel (C) is eveneens later in de 19de eeuw aan het complex toegevoegd. Later, in 1957, is de brouwerij nog uitgebreid met een platte aanbouw langs de Binnendieze (E).InterieurAchter de voormalige hoofdtoegang bevindt zich een gang met trap naar de bovenverdieping, aangebracht in de jaren dertig van de twintigste eeuw, met een doorgang naar bouwdeel B. Opvallend zijn de aangetroffen merktekens op de balken en het kaphout. Waarschijnlijk geven deze Romeinse cijfers de stadia aan van het brouwproces (de mout voorbereiden; vochtig maken, drogen, verwarmen, schroten, maischen..). Op zowel de grote (droog)zolder in bouwdeel A als op de verdieping van bouwdeel B zijn deze geschilderde cijfers aangetroffen. Op de verdieping van bouwdeel A bevond zich de brouw- en gistruimte, waar op de vloer de plaats van de kuipen nog herkenbaar zijn. Op de bovenliggende zolder werd vermoedelijk de wort (moutpap verkregen door maischen) gedroogd. De vloer van de eerste verdieping, waar de brouwketels op stonden, is samengesteld uit stalen balken met gemetselde troggewelfjes. De vloer wordt ondersteund door gietijzeren kolommen. De kapconstructies van de beide bouwdelen bestaat uit houten Philibertspanten. Verder onderzoek zal wellicht meer duidelijkheid geven over gebruik en bouwfases.
Afbeeldingen:
|
.org.jpg)
.org.jpg)
.org.jpg)
.org.jpg)
Gemeente 's-Hertogenbosch
Gemeentelijk monument
Kruisbroedersstraatje 15-17a
BeschrijvingAlgemeen:Het complex van de voormalige bierbrouwerij is gelegen aan de oostzijde van de Kerkstroom van de Binnendieze, grenzend aan het middeleeuwse koor van de Sint Catharinakerk dat over het water is gebouwd. Het complex ligt binnen het stedenbouwkundig waardevolle gebied rond de Sint Catharinakerk, waar kleinschalige bebouwing langs de verschillende Binnendiezetakken het stadsbeeld bepaalt.Het complex is gebouwd op een driehoekig terrein, dat aan de noordzijde wordt begrensd door bebouwing aan het Kruisbroedersstraatje, aan de oostzijde door bebouwing en tuinen van de St. Jorisstraat en aan de zuid-westzijde door de Binnendieze. De hoofdingang ligt aan de zijde van de Binnendieze en is bereikbaar via een houten brug. Het niet onderkelderde hoofdgebouw heeft in eerste opzet een L-vormige plattegrond gehad, later in amorfe vorm uitgebreid tot aan de Binnendieze. Het complex is opgebouwd uit een hoofdbouw en een secundaire voorbouw. Het hoofdbouwdeel bestaat uit een vierkante en een rechthoekige bouwmassa. Het vierkante deel heeft een vierkante, omlopende dakopbouw met een houten opbouw met ventilatievensters. Het rechthoekige bouwdeel, het brouwerijgedeelte, heeft een afgetopt tentdak met schilddaken en luik- of ventilatieopeningen in de borstwering. Dit hoofdbouwdeel wordt thans grotendeels aan het oog onttrokken door een bakstenen voorbouw van twee bouwlagen met een plat dak, gerealiseerd in circa 1957. Voorgevel:De voorgevel van het hoofdbouwdeel aan de Binnendieze is een gepleisterde gevel waarin zich dichtgezette gevelopeningen aftekenen. In de gevel bevindt zich op de begane grond een groot modern venster. Op de gevel schemert de geschilderde tekst ‘verboden te roken’ door. Het hoofdgebouw heeft een houten “attiekverdieping”, waarin zich zes 2-ruits vensters bevinden. Het tentdak met gesmoorde pannen wordt afgesloten door een vierkante ontluchtingsopbouw, afgesloten door een tentdak met bitumen en een piron.De voorgevel van het rechthoekige bouwdeel langs de Dieze is aan het zicht onttrokken door een vroeg 20ste-eeuwse voorbouw met plat dak die op de kademuur is gebouwd. In deze nieuwe gevel bevinden zich zowel op de begane grond, als op de verdieping zes betonnen 4-ruits vensters. Linkerzijgevel:De linker zijgevel is niet in het zicht.Rechterzijgevel:In de rechter zijgevel van het vierkante hoofdbouwdeel bevindt zich een moderne deur in een | 1 |
kozijn met een zware kraalprofilering. Op de eerste verdieping is een gevelopening dichtgezet.Achtergevel:De achtergevel is vanaf de straat niet in het zicht.Interieur:In het interieur zijn nog restanten van de brouwerij-indeling zichtbaar.De verdiepingsvloer van het hoofdgebouw bestaat uit gemetselde troggewelfjes op ijzeren liggers, en wordt ondersteund door gietijzeren kolommen. De kapconstructie van het hoofdgebouw bestaat uit een gordingenkap met Philibertspanten. De situering van de brouw- en gietkuipen is nog zichtbaar in de vloer van de ruimte op de eerste verdieping. Redengevende omschrijvingHet complex van de voormalige bierbrouwerij aan het Kruisbroedersstraatje is van cultuurhistorisch belang als illustratie van de ontwikkeling van vroeg-industriële utiliteitsbouw uit de latere 19de eeuw.Inwendig zijn resten en sporen van typische constructies die voor het brouwproces nodig waren bewaard gebleven en zijn de ruimten voor de verschillende stadia van het brouwproces herkenbaar. Het complex bezit bouwhistorische waarden in de vloer- en kapconstructies als voorbeelden van innovatieve constructies gebruikmakend van nieuwe materialen in dienst van de functie van het complex. het brouwerij-complex heeft een hoge ensemblewaarde vanwege de bijzondere situering aan de Binnendieze, grenzend aan het middeleeuwse koor van de Sint Catharinakerk. | 2 |
Gemeente 's-HertogenboschOpen Monumentendag
| 2000 |
Dit gebouw heeft in eerste opzet een L-vormige plattegrond gehad en is later uitgebreid tot aan de Binnendieze. Het hoofdgebouw wordt nu grotendeels aan het oog onttrokken door een bakstenen voorbouw van twee verdiepingen uit circa 1957. De gevel van deze voorbouw staat op de oude kademuur van de Binnendieze. Deze voormalige brouwerij vormt een nu zeldzame herinnering aan het brouwerijwezen, dat op grote schaal vertegenwoordigd was in de stad.
Gemeente 's-Hertogenbosch
|
Adresboeken
Kruisbroedersstraatje 17
Kruisbroedersstraatje G 91d (????)
Kruisbroedersstraatje 17 (1909)
| 1910 | F.W. Brouwers (bierbrouwer) |
Kruisbroedersstraatje 17a
Kruisbroedersstraatje 15
Kruisbroederstraatje G 91a (1881)
| 1881 | Ant. Hagen (bierbrouwer) - F. Hagen (commissionair) |
| 1908 | H. Huveneers (schilder) - B.P. van Sleeuwen (wagenmaker) |
Kruisbroedersstraatje 15 (1909)
| 1910 | Stoombierbrouwerij 'de Bijenkorf' |
Kruisbroedersstraatje 13
Kruisbroedersstraatje G ongen. (????)
Kruisbroedersstraatje 13 (1909)
| 1910 | Stoombierbrouwerij 'de Bijenkorf' |
| 1943 | A.M. van den Kleijenberg (monteur centr. verw.) |
Bossche Encyclopedie |